Portugalskie płytki – azulejos
Hipnotyzujące i przeważnie w niebieskich odcieniach – choć nie tylko. Portugalskie płytki, czyli azulejos, są niepowtarzalne. Wydaje się, że każdy budynek ma swój własny zestaw wzorzystych kafelków, zupełnie inny od sąsiadów po lewej i po prawej stronie.
Co warto wiedzieć o azulejos? Zapraszam do świata portugalskiej ceramiki.
Słowo azulejo wywodzi się od arabskiego azzelij, co oznacza mały, polerowany kamień używany do projektowania mozaik przez muzułmanów. Pionierami w sztuce wytwarzania płytek byli właśnie Maurowie. To oni rozprzestrzenili je podczas swojej średniowiecznej ekspansji Półwyspu Iberyjskiego.
I niestety, ale azulejo nie pochodzi od słowa azul, które po portugalsku oznacza kolor niebieski. Choć trzeba przyznać, że takie wytłumaczenie jest łudząco perfekcyjne, prawda? Jednak nawet dyrektor z Muzeum Narodowego Azulejo (port. Museu Nacional do Azulejo) przyznaje, że ta wersja, choć przekonująca, nie jest jednak prawdziwa.
A czym właściwie jest azulejo? Dziś to element ceramiczny, najczęściej kwadratowy, pokryty warstwą błyszczącego szkliwa. To dekoracyjna płytka ceramiczna najczęściej o wymiarach 15 cm x 15 cm lub mniejsza.
Azulejos najczęściej przedstawiają geometryczne wzory, ale nie brakuje także scenek rodzajowych, historycznych, czy też z życia codziennego mieszkańców Portugalii. A wszystko w towarzystwie motywów roślinnych i odpowiedniej kolorystyki.
Charakterystyczne kolory – króluje niebieski
Z jakim kolorem kojarzą się portugalskie płytki? Z niebieskim! Właśnie z tego powodu wiele osób błędnie interpretuje pochodzenie nazwy azulejos od portugalskiego słowa azul, o czym wspominałam powyżej.
Różnorodne odcienie niebieskiego, od granatu po błękit to znak rozpoznawczy azulejos. Najczęściej występują w duecie z bielą. Taka kolorystyka swoje korzenie ma we wpływach holenderskich (Portugalia sprowadzała duże ilości płytek właśnie z Holandii), które z kolei czerpały inspiracje z orientalnej porcelany z Chin (ta była wówczas przedmiotem luksusowym, symbolem bogactwa).
Nie bez znaczenia były także wpływy religijne – niektórzy doszukują się tu symboliki nieba (kolor niebieski) i czystości (kolor biały), które idealnie wpisują się tak religijny kraj, jakim jest Portugalia.
Niebieski i biały to jednak nie wszystko. Istnieją także inne połączenia kolorystyczne płytek, w których niemałą rolę odgrywa kolor żółty – synonim bogactwa i władzy. Z tego powodu płytki ze złotym akcentem kolorystycznym dominują często w pałacach i kościołach.
Nierzadko znajdziemy także azulejos w odcieniach zieleni i brązu.
Azulejos a historia Portugalii
Portugalskie płytki są piękne same w sobie, ich walory estetyczne nie budzą żadnych wątpliwości. Co ciekawe, ich wzory to nie tylko geometryczne dzieła sztuki. Wiele płytek przedstawia ważne sceny z historii Portugalii, tworząc niesamowite obrazy. Ręcznie malowane!
Warto w tym miejscu wspomnieć, że po raz pierwszy płytki zawitały do Portugalii w roku 1498 za sprawą króla Manuela I Szczęśliwego (tego samego, który rozpowszechnił styl manueliński w architekturze, charakteryzujący się motywami marynistycznymi i elementami orientalnymi). Podczas swojej podróży do Sewilli król zakochał się w azulejos, a zauroczenie przeniósł na budowę swojej rezydencji – Pałacu Narodowego w Sintrze (port. Palácio Nacional de Sintra). W ten sposób płytki zawitały oficjalnie „na salony” portugalskie.
Z biegiem czasu portugalscy rzemieślnicy wyspecjalizowali się w sztuce wytwarzania azulejos, zdobiąc nimi przede wszystkim pałace, domy zamożnych osób oraz kościoły. Obecność błyszczących płytek odzwierciedlała wysoką pozycję społeczną.
Natomiast w obiektach sakralnych azulejos często pełniły funkcję… pedagogiczną. Jako że dawniej tylko nieliczni potrafili czytać, historie biblijne wymalowane na kafelkach były prostą drogą do edukacji dla najniższych warstw społecznych. Scenki rodzajowe o unikalnym charakterze po dziś dzień możemy podziwiać w kościołach i katedrach, a także na elewacjach budynków.
Z kolei na ścianach budowli świeckich bez trudu dojrzymy scenki historyczne, myśliwskie czy po prostu przedstawiające codzienne życie mieszkańców.
Gdzie spotkamy najpiękniejsze płytki portugalskie? Azulejos są dosłownie wszędzie, ale warto zerknąć choćby na:
- dworzec kolejowy w Porto (port. Estação de São Bento),
- Kaplicę Dusz w Porto (port. Capela das Almas),
- Pałac Narodowy w Sintrze (port. Palácio Nacional de Sintra),
- Sklep Viúva Lamego w Lizbonie (port. Fábrica Viúva Lamego),
- miasto Ovar – uważane jest za cidade museu vivo do azulejo, czyli żywe miasto-muzeum płytek.
Inne funkcje płytek
Portugalskie płytki to jednak nie tylko piękne malowidła. Na ścianach budynków pełnią także ważne role: chronią ściany przed wilgocią i zimnem.
Są jednocześnie bardzo trwałe. Charakteryzują się wysoką odpornością na czynniki zewnętrzne (deszcz, wiatr, upalne słońce) i wewnętrzne (odporność na wodę i wilgoć).
A że jednocześnie stanowią atrakcyjny element dekoracyjny, po dziś dzień są chętnie używanym materiałem na elewacjach budynków, a także do dekoracji ścian np. w łazienkach czy kuchniach.
Produkcja azulejos
Pierwsza portugalska fabryka azulejos pojawiła się w XVIII wieku w Lizbonie. Od tego momentu płytki portugalskie powoli przestają być wyłącznym atrybutem duchowieństwa i szlachty.
Odgrywają szczególną rolę w procesie odbudowy Lizbony po trzęsieniu ziemi w 1755 roku. Płytki o tym samym wymiarze i prostych wzorach, tzw. Pombalinos, używane są na szeroką skalę do rekonstrukcji domów, budynków i kościołów. Tak jak w całym stylu architektonicznym określanym jako arquitetura pombalina liczy się przede wszystkim czas i użyteczność.
A skąd taka nazwa? Styl pombalino wywodzi się od markiza Pombala, który odegrał kluczową rolę w odbudowie Lizbony ze zgliszcz. To ten pan, który dumnie patrzy z cokołu pomnika na placu Praça Marquês de Pombal (w Lizbonie) pomiędzy Aleją Wolności (port. Avenida da Liberdade) a Parkiem Edwarda VII (port. Parque Eduardo VII).
W XIX wieku proces wyrobu azulejos zostaje zmechanizowany. Niższe koszty produkcji, a w związku z tym i niższe ceny płytek, wpłynęły na ich rozpowszechnienie w domach zwykłych mieszkańców. Azulejos „z salonów” trafiają wreszcie do czterech ścian przeciętnego Portugalczyka.
Dziś Portugalia uważana jest za światową stolicę azulejos. Płytki tworzą jeden z wielu symboli kraju, zaraz obok bacalhau, sardynek, koguta z Barcelos czy śpiewu fado.
Azulejos znajdziemy nie tylko na elewacjach budynków oraz w ich wnętrzach. To także dekoracyjne ozdoby murów, nazwy ulic, ozdobne schody i ciekawe pamiątki z Portugalii (np. azulejos jako numer domu to praktyczny i oryginalny upominek).
Będąc w Portugalii, wystarczy rozejrzeć się dookoła, by odkryć bogactwo azulejos. Bo płytki portugalskie zachwycają. Ich wzory, kolory i przekaz.
Tym samym mam nadzieję, że udało mi się przybliżyć nieco historię portugalskich płytek ceramicznych oraz ich znaczenie kulturowe. Każde azulejo jest nieco inne, warto wnikliwiej spojrzeć i postarać się odgadnąć jaką historię przedstawia. Czy są to wzory roślinne? A może morskie? Orientalne czy religijne? Powodzenia!
2 komentarze
Ireneusz Mielcarek
Gdzie takie cudeńka kupic w Polsce
Portugalskie Opowieści
Polecam skontaktować się z Pauliną z azulkafelki.pl – prosto z Krakowa 🙂